مقدمه
آسیبهای اجتماعی به عنوان اعمالی که هنجارهای جامعه را مورد تعرض قرار می دهد و نظام اجتماعی را تهدید می کنند در هر جامعه ای حائز اهمیت جدی هستند، رشد و تنوع آسیبها در شهرهای بزرگ خصوصاً کلان شهرها از جمله تهران به واسطه شرایط خاص: افزایش روز افزون جمعیت، مهاجرتهای بی رویه، گسترش حاشیه نشینی، فقدان مهارتهای زندگی در کلان شهر، گسست نظامهای سنتی و پیوندهای عاطفی و خانوادگی، آسیب پذیری شهروندان به دلیل مشکلات اجتماعی و اقتصادی و … هشدار دهنده است و لازم است در جهت مهار، وکاهش آن اقدام اساسی صورت گیرد.
با توجه به مطالعاتی که تا کنون در زمینه آسیبهای اجتماعی صورت گرفته آمار کامل و دقیقی در خصوص میزان و درصد شیوع آسیب های اجتماعی در سطح شهر تهران به ویژه به صورت خرد به عنوان مثال با تفکیک محله ای ارائه نگردیده است . بررسی ها نشان می دهد که این آمار ها یا در زمینه چند آسیب اجتماعی شایع و ملموس آن هم با توجه به اهداف سازمان مربوطه گرد آوری شده و یا در سطح استانها و بسیار کلان . به عنوان مثال اداره کل مطالعات ناجا طی تحقیقات خود یک مقایسه آماری در خصوص آسیب های اجتماعی از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۴ ارائه نموده است که طی آن استان تهران در مقایسه با سایر استانها در زمینه جرائم منکراتی و طلاق در رده اول و در مواردی چون اعتیاد و بیکاری در رده های هشتم و هفتم قرار دارد و یا جداولی که توسط مرکز آمار ایران منتشر می شود اغلب به پدیده هایی چون نرخ بیکاری ، میزان طلاق در مقایسه با ازدواج و مواردی از این قبیل اشاره می نمایند .
اما پیش از آنکه به بررسی این آسیبها پرداخته شود لازم است بدوا توضیحاتی راجع به آین پدیده اجتماعی و نیز انواع آن داده شود. بدین طریق می توان به شناخت بهتری از آسیبهای اجتماعی نائل آییم که این مهم خود مقدمه مواجهه صحیح با این مشکل اجتماعی خواهد بود.
مفاهیم و تعاریف:
آسیب های اجتماعی :
به هر نوع عمل فردی یا جمعی اطلاق می گردد که در چارچوب اصول اخلاقی و قواعد عام عمل جمعی یا غیررسمی جامعه محل فعالیت کنشگران قرار نمی گیرد و در نتیجه با منع قانونی و یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبه رو می گردد.
آسیب شناسی اجتماعی :
مطالعه و ریشه یابی بی نظمی های اجتماعی و به عبارتی مطالعه ناهنجاریها و نابسامانیهای اجتماعی همراه با علل و شیوه های پیشگیری و درمان آنها می باشد.
متکدی:
فردی است که بوسیله شیادی، عوام فریبی و جلب توجه دیگران با مطالبه مستقیم و یا راههای گوناگون درخواست کمک می کند.
اعتیاد:
عبارتست از یک بیماری مزمن و اولیه که از طریق نقص در کنترل مصرف مواد موثر بر سیستم اعصاب مرکزی و نیز نقص در کنترل رفتارهای ناهنجار مشخص می شود ویژگیهای اصلی آن نیز عبارتست از تغییرات در خلق مصرف مداوم داروهای اعتیادآور علیرغم ایجاد عوارض سوء جسمی روانی و اجتماعی که همانند دیگر بیماریهای مزمن می تواند پیشرونده عودکننده و کشنده باشد و عموماٌ بخشی از آنان باعث نقص قانون و تجاوز به حریم دیگران و آسیب رسانی به ساختارهای اجتماعی می شود.
معتــاد خیابــانی :
این گروه بر اساس نظریه های موجود کسانی را در بر می گیرد که از معابر و فضاهای غیرخصوصی برای مصرف مواد استفاده می کنند و امکان مشاهده ویژگیهای ذیل در آنان فراوان است.
-استفاده کننده از چند ماده سنگین و خطرناک هستند
-همواره با روشهای غیربهداشتی به مصرف مواد می پردازند
-عملکرد اجتماعی مخدوش دارند
-فاقد شغل و مهارت حرفه ای لازم هستند
-جدا افتاده از نظامهای حمایتی هستند.
-دارای بیماریهای جسمی و شرایط بهداشتی نامناسب هستند
-دارای ظاهر عموماٌ غیرطبیعی و دور از هنجار عمومی هستند
-عموماٌ دارای بیماریهای هپاتیت وHIV مثبت می باشند.
-دارای رفتارهای کاملاٌ معطوف به تهیه دارو و مواد هستند
-تکدی گری و بزهکاری می کنند
-دارای رفتارهای پرسه زن هستند
-عموماٌ از مواد ناخالص و خیابانی استفاده می کنند یا از سایر معتادین گدایی می نمایند
-مصرف مواد و داروها در آنها مزمن گردیده است
-در خطر مرگ در اثر بی خانمانی و رفتارهای پرخطر هستند
-مهاجرت فصلی به مناطق مختلف کشور دارند
-دارای اختلالات همراه شخصیتی و روانپزشکی زمینه ای هستند
-عموماٌ اولین حلقه از دستگیریهای زنجیره ای پلیس و نیروهای انتظامی هستند
-تهدید کننده بهداشت عمومی تلقی می گردند
-در کنار محلهای خرید و فروش مواد اقدام به تزریق می نمایند
-همواره فشار افکار عمومی و دیدگاههای این گروه را آماج خود قرار می دهند
-فاقد اسناد و مدارک هویتی هستند.
کودک :
به فردی اطلاق می گردد که کمتر از ۱۸ سال سن دارد .[۱]
کودک خیابانی :
افراد کمتر از ۱۸ سال تمام که بصورت محدود یا نامحدود در خیابان به سر می برند، اعم از کودکی که هنوز با خانواده خود تماس دارد و از سرپناه برخوردار است و یا کودکی که خیابان را خانه خود می داند و رابطه او با خانواده به حداقل رسیده است و یا اساساً چنین ارتباطی وجود ندارد.
کودک فرار :
به کودکانی اطلاق می شود که محل زندگی خود را بدون اجازه والدین یا مراقبین خود ترک کرده و حاضر به به بازگشت نمی باشد.
کودک کار:
افراد کمتر از ۱۸ سال تمام که نقش عمده ای در تأمین معاش خانواده به دلیل موقعیت نامطلوب اقتصادی خانواده خود داشته و حذف کار کودک بر تداوم حیات خانواده تأثیر نامطلوب خواهد داشت.
دختران فراری:
به دخترانی اطلاق می شود که به دلایل گوناگون، مانند اعتقاد به اینکه خانواده به آنها بی توجهی کرده یا تحت تاثیر ساز وکارهای روانی و ذهنی برای رسیدن به امنیت روانی و رهایی از سلطه والدین تحمیلی و ناسازگار خود در پی یافتن قدرتی شایسته تر از والدین خویش بر می آیند تا با تسلیم و اطاعت از آنها نگرانی و اضطراب درونی خود را کاهش دهند
افراد بی خانمان:
به کسانی اطلاق می شود که معمولاً در اماکن عمومی بصورت شبانه روزی زندگی می کنند.
زنان و دختران سرپرست خانوار :
تمامی زنان که عهده‌دار تأمین معاش مادی و معنوی خود و اعضای خانوار هستند، در زمره زنان سرپرست خانوار قرار گرفته‌اند..
زنان سرپرست خانوار شامل:
زنان مطلقه، همسر فوت شده، زنان دارای همسر زندانی، معتاد، بیکار و بیمار زنانی که ازدواج نکرده و سرپرستی خود یا خانواده را برعهده دارند و زنانی که همسرانشان به هر دلیل در خانواده حضور ندارند.
نیازمند :
به فردی گفته می شود که به دلیل آسیبهای جسمی- روانی اجتماعی (دائم یا موقت) قادر به تأمین هزینه های زندگی خویش نبوده و اعضاء خانواده و افراد دیگر نیز مسئولیت قانونی برای تأمین معاش وی نداشته باشند.
خانواده نیازمند :
به خانواده ای اطلاق می شود که سرپرست آن بنا به دلایل آسیبهای جسمی- روانی – اجتماعی (دائم یا موقت) قادر به تأمین حداقل نیازهای اساسی زندگی خود و افراد تحت تکفل نباشند.
اسکان غیررسمی (حاشیه نشینی) :
اسکان غیررسمی نحوه سکونت خود رو یا بدون برنامه ایست که افراد بدون اجازه و یا پرداخت اجاره بها مکانها را اشغال می‌کنند و آنها را پناهگاه خویش قرار می دهند.
زنان خیابانی:
به زنانی اطلاق می گردد که از طریق ایجاد روابط جنسی نا مشروع ، کسب در آمد و گذران معشیت می نمایند و به ارزش های اخلاقی و اجتماعی پایبند نمی باشند .
نزاع و دگیری دسته جمعی:
نزاع و درگیری دسته جمعی به معنای رفتاری است که از نظر عموم به مزاحمت،عربده کشی،اذیت و آزار افراد جامعه می انجامد و موجب سلب امنیت و آرامش مردم می شود.
نزاع و درگیری اپارتمان نشینی:
نزاع و درگیری آپارتمان نشینی به درگیریهای شایع در آپارتمانها گفته می شود که به دلایلی چون نبود فرهنگ آپارتمان نشینی،تراکم بالای واحدهای مسکونی در مساحتی کم،تفاوتهای فرهنگی و… مشاهده می شود.
سرقت:
به عملی که در طی آن شی یا اشیایی بدون آگاهی و برخلاف میل صاحب آن تصرف و لازمه آن گرفتن، برداشتن و کش رفتن باشد. و شامل سرقت منزل، مراکز تجاری ومغازه، دخل زنی، جیب بری،کیف قاپی، سرقت وسایل نقلیه، سرقت های مسلحانه، راهزنی، سرقت های کامپیوتری و سرقت از طریق هیپنوتیزم می شود
کارگر:
از لحاظ قانون کار، کارگر کسی است که در مقابل دریافت حق السعی اعم از مزد، حقوق، سهم السود و سایر مزایا یا به درخواست کارفرما کار می‌کند.
کارگر فصلی
به کارگرانی اطلاق می گردد که عموماً جهت انجام کارهای ساختمانی و خدماتی در میادین و چهارهای اصلی شهر تجمع کرده و مستقیماً توسط کارفرما دعوت به کار می شوند. این افراد اغلب مهاجرین فصلی روستاها و شهرهای کوچک می باشند.
طلاق:
در معنی لغوی یعنی رها شدن از قید نکاح ولی تعریف جامع و مانع طلاق در حقوق مدنی بدین شرح است «طلاق عبارتست از انحلال عقد نکاح دایم در زمان حیات زوجین با اراده مرد یا به تقاضای زن با شرایط معین».
خودکشی:
به معنای اقدامی است که فرد از طریق آن و با آگاهی از نتایج عمل خویش به طور مستقیم یا غیرمستقیم موجبات تباه‌سازی خود را فراهم می‌سازد . با اینکه خودکشی به ظاهر یک اقدام فردی و عمل شخصی به نظر می‌رسد ولی ماهیتی اجتماعی دارد . نوعی عمل آگاهانه و برنامه‌ریزی شده است که تحت شرایط و مقتضیات اجتماعی خاص به وقوع می‌پیوندد .
قتل:
به کشتن فرد اطلاق می شود.قاتل ممکن است با هدف قبلی،بدون هدف قبلی یا به خطا به کشتن یک فرد اقدام کند.
محله : به محدوده جغرافیایی که با توجه به ویژگیهای خاص شهری و خرده فرهنگ جاری درآن اغلب به نام خاصی نامیده می شود ، محله گفته می شود .
طرح مددکار شهر: به طرحی گفته می شود که با استقرار در محلات شهر تهران و شناخت همه جانبه محیط اجتماعی و تحلیل وضعیت موجود به ارزیابی مسائل و مشکلات پرداخته و با ارتباط با آحاد مردم و بکارگیری ظرفیت ها و سرمایه های اجتماعی در جهت پیشگیری و کاهش آسیبهای اجتماعی اقدام موثر و به موقع می کنند.
نشستهای مشورتی محلهای: شامل سلسله جلساتی است متشکل از افراد محلی، معتمدین، متنفذین محله وتسهیلگران آسیبهای اجتماعی از طریق تحلیل وضعیت موجود و به منظور انجام مداخلات موثر و با هدف مهار و کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی آن محله تشکیل می گردد.
سامانه آسیبها : به پایگاه جامعه اطلاعات پراکنش مکانی- زمانی آسیبهای اجتماعی در سطح شهر تهران اطلاق می گردد.
۱- ماده ۱ پیمان نامه حقوق کودک که نماینده ایران در جلسه مورخ بیستم نوامبر ۱۹۸۹ در مجمع عمومی حضور یافت و به اعلامیه حقوق کودک به صورت مشروط رأی موافق داده است.