دکتر آزیتا صفارزاده متخصص بیماری‌های زنان می‌گوید تشخیص و درمان به‌موقع این بیماری اهمیت زیادی دارد
«فقط ۳۴ سال دارد اما در ۱۲ ماه گذشته قاعدگی‌اش نامنظم بوده است. به پزشک مراجعه می‌کند، پس از بررسی‌های پزشکی مشخص می‌شود که در آستانه یائسگی زودرس قرار دارد، آن هم در حالی که تاکنون باردار نشده است…
خیلی ناراحت است و دلیل بروز این مشکل را نمی‌داند. مادر او اواخر ۴۰ سالگی یائسه شده است. از پزشک در این مورد سوال می‌کند و پاسخ می‌شنود که دچار یائسگی زودرس شده است.» بیشتر زنان در سنین ۴۷ تا ۵۱ سالگی و با توجه به شرایط محیطی و فردی، یائسه می‌شوند اما اگر یائسگی در زمانی زودتر از موعد طبیعی رخ دهد، مثلا در سنین زیر ۴۰ سال، یا در مواردی قبل از ۳۰ سالگی، دیگر یائسگی طبیعی محسوب نمی‌شود. در حقیقت این فرد دچار «یائسگی‌زودرس» شده است. تاکنون در مورد یائسگی و یائسگی زودرس زیاد صحبت‌کرده‌ایم اما شاید شما هم بخواهید بدانید که چرا یائسگی گاهی قبل از زمانی که باید رخ می‌دهد و دلیل آن‌چه می‌تواند باشد. پاسخ این سوال را از زبان دکتر آزیتا صفارزاده، متخصص زنان و زایمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌شنویم.
سلامت: خانم دکتر! چرا گاهی یائسگی قبل از موعد طبیعی اتفاق می‌افتد؟
یائسگی فرآیند بیولوژیکی طبیعی و گذر از مرحله‌‌ای به مرحله دیگر است. این فرآیند با تغییرات هورمونی، فیزیکی و روانی اتفاق می‌افتد و کاملا طبیعی محسوب می‌شود. تاکنون دلایل متعددی برای یائسگی زودرس شناخته شده است. اگر تخمدان‌ها قادر به ساختن هورمون نباشند و به تحریکات هیپوفیز که تنظیم‌‌کننده تخمدان‌هاست، پاسخ ندهند یائسگی زودرس اتفاق می‌افتد. یکی دیگر از عواملی که باعث یائسگی زودرس می‌شود، مصرف برخی داروها یا اعمال جراحی است؛ هیستروکتومی کامل (برداشتن رحم و تخمدان‌ها) در سنین پایین باعث یائسگی زودرس می‌شود ولی اگر فقط رحم برداشته شود و تخمدان‌ها خارج نشوند، معمولا باعث یائسگی نمی‌شود.
از جمله موارد دیگر می‌توان به شیمی‌درمانی و اشعه‌درمانی برای درمان سرطان‌ها اشاره کرد. زنان مبتلا به سرطان که تحت این‌گونه درمان‌ها قرار می‌گیرند، ممکن است در معرض یائسگی زودرس قرار گیرند اما معمولا این روند به تدریج رخ می‌دهد و ممکن است قبل از اینکه خانمی به دوران یائسگی برسد، ماه‌ها یا سال‌ها علایم دوران یائسگی داشته باشد.
اختلالات کروموزومی به‌علت اختلال مادرزادی در برخی کروموزوم‌های خاص نیز یکی دیگر از عوامل به شمار می‌رود. در برخی بیماری‌ها یا اختلالات خود ایمنی که در آنها نارسایی تخمدان ایجاد می‌شود به‌دلیل اینکه بدن ضدتخمدان‌ها و رحم پادتن می‌سازد، در نهایت تخمدان‌ها از کار می‌افتند. این افراد ممکن است سابقه خانوادگی یائسگی زودرس داشته باشند. عفونت‌های ویروسی مثل ویروس عامل بیماری اوریون نیز می‌تواند باعث یائسگی زودرس شود.
سلامت: آیا آماری وجود دارد که بیانگر میزان شیوع یائسگی زودرس در میان زنان باشد؟
متاسفانه آمار دقیقی نداریم اما اگر خانمی در معرض این اتفاق بود و عوامل خطر را داشت، راهکاری برای پیشگیری از آن وجود دارد.
سلامت: اگر در خانواده‌ای یکی از اقوام نزدیک به این مشکل مبتلا شد، برای خانم‌های دیگر این خانواده چه توصیه‌ای دارید؟
تشخیص به موقع یائسگی زودرس اهمیت زیادی دارد زیرا با بروز این اختلال، تخمک‌های باقی‌مانده تخریب می‌شوند و این به معنی ناتوانی در
فرزنددار شدن است. با تشخیص به موقع، امکان بارداری نیز افزایش می‌یابد. احتمال فعال‌شدن دوباره تخمک‌ها در برخی بیماران و در صورتی که دلیل بروز مشکل اختلالات ژنتیکی نباشد، وجود دارد. احتمال بروز یائسگی در سن نوجوانی نیز وجود دارد پس با توجه به اینکه اختلال در قاعدگی در هر سنی ممکن است آغازی برای یائسگی زودرس به حساب بیاید، به همه زنان و دختران توصیه می‌شود در صورت مشاهده چنین اختلالاتی بلافاصله با پزشک خود مشورت کنند تا کاهش استرس‌های محیطی و حتی گاهی بررسی‌های کروموزومی انجام شود.
سلامت: خانم‌ها با وقوع چه علایمی باید به یائسگی زودرس شک کنند؟
اگر خانمی در سنین قبل از ۴۵ سالگی با قطع ناگهانی یا طولانی شدن فواصل قاعدگی و علایمی مثل گرگرفتگی، بدخوابی‌های شبانه و تعریق روبرو شود، باید به پزشک مراجعه کند. با پایین آمدن میزان هورمون استروژن، بافت پوششی واژن و پیشابراه خشک‌تر، نازک و شکننده می‌شود و خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد. با کم‌شدن نرمی و لزجی، سوزش و خارش همراه با افزایش خطر عفونت مجاری ادراری واژن به وجود می‌آید. فرد ممکن است مکررا احساس ادرار یا نیاز فوری به تخلیه داشته باشد یا دچار بی‌اختیاری ادرار شود. به دنبال کاهش هورمون استروژن، رگ‌های خونی به سرعت گشاد می‌شوند و فرد احساس گرما و سرخ شدن ناگهانی که اصطلاحا به آن گرگرفتگی می‌گویند، می‌کند. این حالت ممکن است هر چند ساعت یکبار یا فقط گاهی در روز یا شب اتفاق بیفتد. اختلالات خواب و عرق شبانه از پیامدهای گرگرفتگی است. این بیماران معمولا در حالی از خواب می‌پرند که بدنشان خیس عرق شده و به دنبال آن دچار لرز می‌شوند و حتی ممکن است در دوباره به خواب رفتن یا یک خواب عمیق دچار مشکل شوند. کمبود خواب و تغییرات هورمونی بر خلق و خو و همچنین سلامت آنها تاثیر سوء‌می‌گذارد و معمولا دچار خستگی، بی‌قراری، کاهش حافظه و عدم تمرکز می‌شوند. گاهی میل جنسی کاهش می‌یابد که علت آن می‌تواند تغییرات هورمونی و خلقی و تحریک‌پذیری فرد باشد.