اغلب افراد در صورت ابتلا به هر نوعی از گلودرد، سرفه، عطسه و آبریزش بینی، چاره درد خود را در مصرف دارو آن هم از نوع آنتی‌بیوتیک یا به اصطلاح عوام چرک‌خشک‌کن می‌دانند؛ دارویی که در بسیاری از موارد حضور یا عدم حضور آن در نسخه پزشک، زمینه قضاوت بیماران را در خصوص حاذق بودن یا نبودن پزشک مربوطه فراهم می‌آورد.
“دکتر جان! چرک‌خشک‌کن چی نوشتی؟ تو رو خدا یه چیزی برام بنویس که فوراً خوب شم. کلی کار عقب افتاده رو سرم ریخته. من فقط آمپول بهم جواب می‌ده. پس چند تا آمپول پنیسیلین از نوع قوی برام بنویس.”
به گزارش کنجکاو این‌ها شاید رایج‌ترین جملاتی باشد که بسیاری از پزشکان به خصوص پزشکان عمومی در ایران و البته با مضامینی مشابه در سرتاسر دنیا به صورت روزانه با آن سروکار دارند. اغلب افراد در صورت ابتلا به هر نوعی از گلودرد، سرفه، عطسه و آبریزش بینی، چاره درد خود را در مصرف دارو آن هم از نوع آنتی‌بیوتیک یا به اصطلاح عوام چرک‌خشک‌کن می‌دانند؛ دارویی که در بسیاری از موارد حضور یا عدم حضور آن در نسخه پزشک، زمینه قضاوت بیماران را در خصوص حاذق بودن یا نبودن پزشک مربوطه فراهم می‌آورد. این موضوع باعث شده بسیاری از پزشکان از ترس محکوم شدن به بی‌سوادی و از دست دادن بیماران خود با علم به بی‌اثر بودن این داروها در درمان بیماری سرماخوردگی، صرفاً برای راضی نگهداشتن بیمار، آن‌ها را در صدر نسخه تجویزی خود قرار دهند.
عوامل ایجادکننده انواع سرماخوردگی
عوامل ایجادکننده بیماری سرماخوردگی در دو گروه عمده جای می‌گیرند. گروه اول باکتری‌ها هستند؛ موجودات زنده تک‌سلولی که در محیط اطراف ما زندگی می‌کنند.
بعضی از آن‌ها برای بشر مفیدند. مانند باکتری‌هایی که در روده انسان زندگی می‌کنند و برای فعالیت دستگاه گوارش لازمند، اما گروهی دیگر از باکتری‌ها در صورت ورود به بدن انسان و داشتن شرایط مناسب می‌توانند شروع به تولید مثل و بیماری‌های مختلفی را ایجاد کنند. از مسمومیت‌های غذایی و عفونت‌های پوستی گرفته تا بیماری‌هایی مانند مننژیت، سل و البته گلودردهای چرکی که موضوع مطلب امروز ما هستند.
گروه دوم اما ویروس‌ها هستند. ویروس‌ها ساده‌ترین شکل حیات به شمار می‌آیند که به خودی خود و در خارج از بدن موجودات زنده دارای زندگی نیستند، اما ماده ژنتیکی موجود در ساختار آن‌ها پس از ورود به بدن انسان و در صورت مساعد بودن شرایط، شروع به تکثیر و راه‌اندازی چرخه تولید مثلی خود می‌کند. بسته به نوع ویروس بیماری‌های مختلفی ایجاد می‌شود که شایع‌ترین آن‌ها سرماخوردگی و آنفلوانزا هستند.
آنتی‌بیوتیک
نام “آنتی‌بیوتیک” به گروهی از داروها اطلاق می‌شود که اولین‌بار در سال ۱۹۲۸ توسط الکساندر فلمینگ پزشک اسکاتلندی به صورت کاملاً اتفاقی کشف شدند.
این رده دارویی به صورت ویژه در از بین بردن انواع باکتری‌های بیماری‌زا موثر است، اما هیچ تأثیری بر انواع ویروس‌ها ندارد. پس توجه داشته باشید انواعی از بیماری‌های موسوم به سرماخوردگی که عامل ایجاد کننده آن‌ها باکتری باشد، مانند گلودردهای چرکی و عفونت‌های گوش میانی برای درمان به یکی از انواع آنتی‌بیوتیک‌ها نیازمندند، اما انواع دیگر بیماری از جمله سرماخوردگی معمولی و آنفلوانزا که به وسیله رده ویروس‌ها ایجاد می‌شوند توسط این گروه از داروها قابل درمان نیستند.
زمانی که پزشک به شما می‌گوید نیاز به آنتی‌بیوتیک ندارید و فقط کافی است در منزل استراحت کنید، زمانی است که او تشخیص داده سرماخوردگی شما از نوع ویروسی است. واقعیت این است که تنها درمان واقعی سرماخوردگی ویروسی این است که منتظر بمانید تا ویروس مربوطه چرخه زندگی خود را در بدن شما طی و خودش شرش را کم کند. تنها کاری که پزشک می‌تواند برای شما انجام دهد این است که علائم ایجاد شده مانند کوفتگی و آبریزش بینی را با کمک مسکن‌ها و داروهای کمکی دیگر کاهش دهد تا شما این دوره چند روزه را آسان‌تر تحمل کنید.
مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک و عواقب آن
حال سئوالی که پیش می‌آید این است که مصرف آنتی‌بیوتیک چه ضرری دارد؟ شاید به نظر برسد مصرف آنتی‌بیوتیک در زمانی که بدن به آن نیاز ندارد تنها سبب ایجاد هزینه‌های اضافی برای فرد باشد، اما متأسفانه این عواقب بسیار فراتر از تحمیل بار مالی هستند.
به گزارش کنجکاو مصرف بی‌دلیل آنتی‌بیوتیک در درازمدت سبب مقاومت انواع باکتری‌ها به این داروها و ایجاد انواع مقاوم باکتری‌های بیماری‌زا می‌شود. این همان اتفاقی است که مقاومت دارویی نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها نامیده می‌شود و امروزه به یکی از مشکلات اساسی درمانی بهداشتی در کل دنیا بدل شده است. مصرف ناقص دوره دارویی نیز یکی از مشکلاتی است که باعث ایجاد مقاومت دارویی می‌شود. وقتی شما دوره دارویی تجویز شده توسط پزشک را به صورت ناقص مصرف کنید باکتری‌های حساس به آنتی‌بیوتیک فوراً از بین می‌روند، اما گونه‌های مقاوم‌تر زنده می‌مانند و در نتیجه با تولید مثل این گونه‌های مقاوم، نسل‌های بعدی باکتری به صورت کامل نسبت به آنتی‌بیوتیک مورد نظر مقاوم می‌شوند.
شاید داروهایی مانند آموکسی‌سیلین و آمپی‌سیلین را به یاد بیاورید که در گذشته به سادگی منجر به درمان گلودردهای چرکی می‌شدند، اما در حال حاضر به دلیل مصرف بی‌رویه، بی دلیل و البته ناقص انسان‌ها در طول سالیان متمادی، در بسیاری از موارد در این زمینه کارساز نیستند. این موضوع پزشکان را ناچار به استفاده از رده‌های دیگری از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌کند که می‌توانستند برای درمان بیماری‌هایی جدی‌تر و سخت‌تر از عفونت‌های ساده تنفسی استفاده شوند.
چند توصیه برای مصرف
برای جلوگیری از ایجاد مقاومت دارویی نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها باید به چند نکته اساسی دقت کنید. به هیچ عنوان از دارویی که برای شخص دیگری تجویز شده است استفاده نکنید. حتماً در صورت نیاز به درمان به پزشک مراجعه کنید. پزشکتان را برای تجویز آنتی‌بیوتیک تحت فشار نگذارید و در صورت عدم تجویز این دارو، وی را به بی‌سوادی متهم نکنید، اما اگر پزشکتان تشخیص داد شما برای درمان به آنتی‌بیوتیک نیاز دارید حتماً داروهای خود را سر وقت و به صورت کامل مصرف کنید.
مصرف کامل به این معناست که داروها را تا انتهای دوره و نه فقط تا زمان بهبود علامتها ادامه دهید. شاید آنتی‌بیوتیک‌ها یکی از بزرگ‌ترین کشف‌های تاریخ پزشکی باشند که منجر به درمان و حتی ریشه‌کن شدن بسیاری از بیماری‌ها طی چند دهه اخیر شده‌اند، اما به نظر می‌رسد مصرف ناآگاهانه آن‌ها زنگ خطر بازگشت بسیاری از بیماری‌های عفونی مقاوم را به صدا درآورده است. خطری که رفع آن نیاز به همکاری ویژه تمامی پزشکان، سیاستگذاران درمانی و مهم‌تر از همه تک‌تک ما انسان‌ها دارد.